Nét đẹp văn hóa tảo mộ trong dịp Tết Thanh Minh

Hằng năm cứ đến ngày mùng 3/3 âm lịch, người Tày, Nùng, lại chuẩn bị Tết Thanh Minh hay còn là dịp để con cháu hướng về tổ tiên, cội nguồn. Tết Thanh Minh hay còn gọi là Tết “so slam, bươn slam” (tức mùng Ba tháng Ba âm lịch) là ngày lễ quan trọng trong năm, diễn ra ngày mùng 3/3 âm lịch. Dù ai đi đâu, ở đâu cũng cố gắng về với gia đình để được đi tảo mộ, để cùng nhau ngồi bên mâm cơm sum họp gia đình. Những ngôi mộ được người nhà dọn dẹp sạch sẽ, vun đắp thêm đất mới, đó là những tâm đức của người đang sống đối với người đã khuất. Theo thông lệ từ trước đến nay, cứ sau tháng Giêng là người ta đã lo việc đắp mộ cho những người quá cố, còn những ngôi mộ đã được xây đắp thành tấm bia thì phải quét dọn sạch sẽ hoặc quét lại vôi ve cho ngôi mộ được khang trang hơn.

Trước Thanh Minh là chuẩn bị một bộ tam sinh, giấy ngũ sắc, nhang, đèn, giấy tiền, vàng bạc, quần áo giấy... và các loại bánh trái, thức ăn, thức uống khác để đi cúng mộ, tùy phong tục, tập quán của mỗi địa phương. Bộ tam sinh dùng để tế trong các đại lễ ngày xưa là một trong ba con vật gà, lợn, bò. Ngày nay tùy theo tập quán của mỗi địa phương và hoàn cảnh của mỗi gia đình để làm lễ.

Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho được sạch sẽ. Nhân ngày Thanh Minh, các hộ gia đình mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy hết cỏ dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất.

Không như các dân tộc khác đi tảo mộ vào dịp cuối năm hoặc đi vào đúng ngày Tiết Thanh Minh (thông thường ngày tiết Thanh Minh đến sau ngày lập xuân 45 ngày), người Tày, Nùng  đi tảo mộ chỉ có một ngày duy nhất đó là ngày 3/3 âm lịch.

Trong ngày Thanh Minh, khu mộ tổ trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Các cụ già thì lo khấn vái tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ, trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng sự kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa thường trở về vào dịp này để tảo mộ gia tiên và sum họp với gia đình.

Sau khi hoàn tất các thủ tục khấn vái, gia đạo, khắp các bìa rừng, đồi núi, các ngôi mộ được cắm cây nêu với nhiều màu sắc. Bao nhiêu ngôi mộ là bấy nhiêu cây nêu bay theo gió tháng Ba, báo hiệu con cháu đã hoàn tất việc tảo mộ.

Tết Thanh Minh nhắc chúng ta nhớ về quê hương, nguồn cội. Phảng phất trong bóng dáng mỗi con người là dấu ấn quê hương không dễ phai mờ theo năm tháng. Quê hương, nguồn cội chính là tài sản tinh thần vô giá đối với mỗi cá nhân chúng ta. Nếu không có điều kiện trở về quê hương trong dịp Thanh Minh, xin hãy hướng về nơi thiêng liêng ấy, bởi quê hương đi theo chúng ta suốt cuộc đời, in đậm dấu ấn trong từng ký ức./.